Od kilku lat funkcjonują w Polsce rozwiązania prawne, które dla jednostek państwowych, samorządowych i spółek miejskich stanowią narzędzia oddziaływania na rynek pracy w postaci wspierania społecznej odpowiedzialności biznesu i stymulowania rozwoju inicjatyw lokalnej przedsiębiorczości społecznej.

Takim narzędziem jest stosowanie klauzul społecznych przy zamówieniach publicznych oraz możliwość zlecania zamówień przedsiębiorcom społecznym w procedurach pozakonkursowych. Pomimo, iż istnieją przepisy, które wskazują konieczność zatrudniania przy realizacji zadań finansowanych ze środków publicznych osób np. niepełnosprawnych bądź z innych przyczyn zagrożonych wykluczeniem społecznym, rzadko przepisy te się stosuje.

Dlaczego tak się dzieje? Na to pytanie próbowali znaleźć odpowiedź przedstawiciele jednostek samorządu terytorialnego oraz lokalnych organizacji pozarządowych z subregionu południowego, tj. z powiatów bielskiego, cieszyńskiego i żywieckiego oraz miasta Bielsko-Biała podczas Forum „Zamawiaj odpowiedzialnie - klauzule społeczne w zamówieniach publicznych”. Forum odbyło się w lutym w Starostwie Powiatowym w Bielsku-Białej.

Aspekty prawno-formalne klauzul społecznych wyjaśniała mecenas Barbara Kunysz-Syrytczyk - wieloletni praktyk oraz współautor najnowszych publikacji związanych z tematyką zamówień odpowiedzialnych. Klauzule społeczne precyzują ewentualność wskazania przez instytucje zamawiające dodatkowych przesłanek realizacji zamówienia związanych z kwestiami społecznymi, tj. zatrudnianie osób z różnych względów zagrożonych wykluczeniem społecznym.

W praktyce, żeby przedsiębiorca mógł przystąpić do konkursu ofert, musi udokumentować, że do danego zlecenia finansowanego ze środków publicznych zatrudni wymaganą przez instytucję liczbę osób, np. niepełnosprawnych, bezrobotnych. Barbara Kunysz-Syrytczyk podkreślała, iż uwzględniając przepisy Prawa Zamówień Publicznych i ostatnie zmiany z października 2014r., instytucje przy wyborze oferentów mogą kierować się - obok jakości i ceny - także kwestiami społecznymi. Podkreślała, iż państwo poprzez prawo nakazuje sposób wydatkowania publicznych pieniędzy. Jest to szansa wpływu lokalnej polityki na możliwość rozwiązywania problemów społecznych, takich jak m.in. bezrobocie, bieda, ubóstwo, niepełnosprawność.

Oczywiście, jest to możliwe, jeśli stosowanie klauzul społecznych będzie powszechne w instytucjach samorządowych. Aktualnie realizacja takich procedur jest wyjątkiem od zasady. Ośrodek Wsparcia Ekonomii Społecznej w Bielsku-Białej podjął próbę zbadania, ile gmin z powiatów bielskiego, cieszyńskiego i żywieckiego takie zapisy stosuje. Wysłano zapytania do wszystkich gmin z tego regionu i wśród odpowiedzi nie znaleziono żadnej twierdzącej.

Podobnie sprawa przedstawia się w sąsiednim województwem małopolskim. Wyniki badań podczas Forum przedstawił Rafał Barański - zastępca dyrektora ROPS w Krakowie, kierownik projektu „Akademia Rozwoju Ekonomii Społecznej”. Odsetek zastosowania klauzul społecznych w Małopolsce przez jednostki samorządów lokalnych jest marginalny i w ciągu kilku ostatnich lat uległ zmniejszeniu, w 2014r. było to poniżej 1 proc.

Jako główne przyczyny braku stosowania tak istotnych dla społeczeństwa aspektów urzędnicy podają niejasne przepisy i brak wiedzy dotyczącej ich zastosowania. Częstą przyczyną jest też niewystarczająca liczba wykonawców, którzy mogliby spełnić wygórowane wymagania. W konsekwencji wydłuża to postępowania, które w wielu przypadkach trzeba ponawiać - już bez zastosowania zapisów związanych z klauzulami społecznymi. Jest to niewątpliwie obszar, nad którym powinni zastanowić się lokalni przedsiębiorcy, właściciele spółek, którzy mają zamiar realizować zlecenia dla gmin.

Realizacja w firmie polityki społecznej odpowiedzialności, dostrzeżenie lokalnych problemów i chęć współuczestniczenia w ich rozwiązywaniu może przynieść wymierne korzyści m.in. poprzez zwiększenie szans na otrzymanie zlecenia od gminy. Rafał Barański zwrócił uwagę na zakres zamówień, gdzie najczęściej pojawiają się dodatkowe wymagania związane z kwestiami społecznymi. Są to zamówienia w obszarze dożywiania dzieci i młodzieży, opieki nad osobami starszymi, zadania z zakresu kultury fizycznej i sportu oraz roboty budowlane.

Barbara Kunysz-Syrytczyk zachęcała zaproszonych gości do podjęcia próby wdrożenia tych przepisów do prowadzonych postępowań. Podkreślała, że największe obawy związane z kontrolami Regionalnej Izby Obrachunkowej, która weryfikuje sposób wydatkowania publicznych pieniędzy, są bezzasadne. Prawo umożliwia wybranie oferty nie najtańszej, ale takiej, która może pobudzić lokalny rynek pracy. W Polsce takim przykładem jest niewątpliwie Gmina Brzeziny, która stosuje klauzule społeczne w zamówieniach publicznych.

Dzięki Annie Rogowskiej, radcy prawnej, uczestnicy Forum mieli możliwość dokładnego zapoznania się z tymi praktykami.
Zorganizowane Forum „Zamawiaj odpowiedzialnie - klauzule społeczne w zamówieniach publicznych” stało się platformą wymiany doświadczeń w tej dziedzinie. Uczestnicy otrzymali zastrzyk wiedzy oraz poznali dobre praktyki realizowane w Polsce. Pozostaje mieć nadzieję, że przekazana wiedza i doświadczenie staną się inspiracją do wdrażania polityki społecznie odpowiedzialnej, a stosowanie klauzul społecznych w zamówieniach publicznych stanie się normą na terenie subregionu południowego. Rozwój ekonomii społecznej w Polsce nabiera rozpędu i takie wydarzenia jak Forum „Zamawiaj odpowiedzialnie” są niezmiernie potrzebne.

W Polsce odsetek jednostek samorządu terytorialnego stosujących zamówienia zrównoważone znajduje się poniżej 1 proc., natomiast rząd w Belgii zobowiązał się do 2020 roku stosować zrównoważone zamówienia publiczne w 100 proc. Do osiągnięcia zachodnich wskaźników jeszcze daleka droga. Nadchodzące lata to dla nas czas na skuteczne zmniejszanie dystansu do innych krajów Unii Europejskiej oraz sukcesywne wprowadzanie w życie polityki społecznie odpowiedzialnej (autor: Ewelina Polak).

Artykuł sponsorowany

Artykuł jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.