PODZIEMIE NIEPODLEGŁOŚCIOWE

Początkowo w polu zainteresowania polskich i radzieckich służb bezpieczeństwa byli miejscowi Niemcy. W ciągu pół roku po wyzwoleniu zostało zamordowanych wielu mieszkańców miasta pochodzenia niemieckiego, setki zesłano do łagrów na Syberii oraz do obozów polskich. Równocześnie funkcjonariusze UBP i NKWD rozpoczęli polowanie na mieszkańców Bielska-Białej związanych ze strukturami Polskiego Państwa Podziemnego. Szczególnie okrutnie traktowano żołnierzy Armii Krajowej, mimo złożenia przez nich broni i nie podejmowania na tym terenie akcji „Burza”. Budynki Urzędu Bezpieczeństwa w Bielsku i Białej stały się miejscem kaźni dziesiątków Polaków związanych z AK. Wielu polskich patriotów wydano w ręce radzieckiej bezpieki, ci którzy przeżyli śledztwo byli zsyłani na Ural i na Ukrainę.

Terror radziecki oraz nowej władzy ludowej spowodował, że wielu żołnierzy przechodziła z powrotem do konspiracji i tworzyła nowe oddziały partyzanckie lub próbowała zakonspirować się w strukturach nowej władzy. Część żołnierzy AK i NSZ wstąpiła do Milicji Obywatelskiej, UBP, jak i urzędów publicznych, podejmując próbę opanowania władzy od wewnątrz. Dowódca największego i najaktywniejszego oddziału partyzanckiego Narodowych Sił Zbrojnych por. Henryk Flame „Bartek” od lutego 1945 roku ze swoim oddziałem obsadzał posterunek MO w Czechowicach. W 1946 roku komendantem posterunku MO w Białej Krakowskiej był ppor. Józef Flis-Flisiński z 12 pp AK.

Małe poakowskie oddziały partyzanckie powstały marcu – kwietniu 1945 roku w Komorowicach, Hałcnowie, Mikuszowicach, w masywie Magurki Wilkowickiej. Dowódcą największego oddziału poakowskiego w Bielsku-Białej powstałego w kwietniu 1945 był kpt. Jan Wadoń „Prawy”. Składał się on zarówno z oddziałów leśnych, jak i grupy młodzieży uczącej się w Bielsku i Białej. Oddział przeprowadził kilkadziesiąt akcji przeciwko miejscowym władzom i strukturom PRL. Do najgłośniejszych należy nieudany zamach na szczególnie okrutnego funkcjonariusza UB Farbera oraz zabicie 24 lipca 1945 sekretarki ZWM Janiny Drewniakówny, która wykryła zakonspirowanych partyzantów w strukturach tej organizacji. Po tych akcjach UB przeprowadziło wielkie aresztowania w Bielsku-Białej, m.in. aresztowano cały zespół aktorski Domu Kultury w Bielsku, 13 oficerów AK, którzy pracowali w UB w Białej Krakowskiej oraz 23 w strukturach UB w Bielsku. Ci, którzy przeżyli śledztwo byli sądzeni we Wrocławiu przed Okręgowym Sądem Woskowym. Poza oddziałem „Prawego” w strukturach ROAK w okolicach Bielska i Białej działały oddziały: Bronisława Glapiaka „Bora”, Mieczysława Kozłowskiego „Błyska”.
Oprócz oddział poakowskich w okolicach Bielska i Białej działały zgrupowania NSZ, na czele z największym oddziałem „Bartka”. Składało się na nie 16 grup leśnych. Zgrupowanie to podlegało VII Okręgowi Śląskiemu Narodowych Sił Zbrojnych w Gliwicach. Oddziały NSZ szczególnie aktywne były w Komorowicach Śląskich i Krakowskich. Zgrupowanie „Bartka” w szczytowym okresie działalności liczyło 300 żołnierzy i 200 współpracowników.

Oddziały partyzanckie były szczególnie aktywne na wiosnę 1946 roku, kiedy to władze planowały przeprowadzić referendum. Przeprowadzano akcje polityczno-ulotkowe oraz zastraszające. Oddziały liczące 20-30 żołnierzy odwiedzały w domach gorliwych PPR-owców, których bito i zastraszano, aktywnych działaczy zabijano. Obławy i odwety przeprowadzane przez UB, milicję i wojsko doprowadzały do eskalacji zbrodni, do coraz okrutniejszych działań partyzantów. Akcje terrorystyczne nie wpłynęły jednak na wynik sfałszowanego referendum, ani na sfałszowane wybory do Sejmu w styczniu 1947 roku. Podziemie zostało zlikwidowane w wyniku amnestii 22 lutego 1947 roku, kiedy to zdekonspirował się bielski inspektorat AK a w raz z nim ponad 1000 żołnierzy. 11 marca w Cieszynie ujawniła się część żołnierzy „Bartka”, w tym sam dowódca Henryk Flame ujawnił się w Bielsku. Mimo obowiązywania amnestii żołnierze podziemia byli skazywani podczas pokazowych procesów na długoletnie kary więzienia i na kary śmierci. Ostatnie zbrojne grupy zostały zlikwidowane w styczniu 1948 roku.

Terror 1945-1948
1945 (16.01) - w Starym Bielsku gestapo rozstrzelało 9 polskich więźniów
1945 (styczeń) - za udział w konspiracji rozstrzeliwano całe rodziny, taki los spotkał Świerczków i Damków
1945 (10.02) - wyzwolona została Biała Krakowska
1945 (noc 11-12.02) - Armia Radziecka zdobyła Bielsko
1945 (kwiecień) - kpt. Jan Wadoń „Prawy” dowódcą największego dywersyjnego oddziału poakowskiego w Bielsku i Białej. Oddział napadał na funkcjonariuszy UB, MO, PPR i ZWM
1945 - po wysiedleniu Niemców wieś Stare Bielsko zasiedlono repatriantami ze Wschodu
1945 (22.07) - odział „Bartka” likwiduje w Wapienicy oficera UB Ludwika Fajkisa
1945 (24.07) - oddział „Prawego” dokonał wyroku na aktywistce ZWM Janinie Drewniakównie
1945 (22.07) - Oddział „Bartka” morduje w Wapienicy funkcjonariusza UB Ludwika Fajkisa
1945 (24.07) - Oddział „Prawego” (RO AK) zabija w Kamienicy sekretarkę ZWM Janinę Drewniak
1945 (sierpień) - prawie cały oddział „Prawego” został aresztowany po nieudanym zamachu na Farbera
1945 (sierpień) - wojsko radzieckie wykwaterowuje się z totalnie zdewastowanego Zamku Sułkowskich,
1945 (17.10) - wojska radzieckie opuszczają Bielsko i Białą,
1945-1946 - cała ludność niemiecka Bielska i Białej została wysiedlona do Niemiec
1946 (styczeń) - pierwsza rozprawa podziemia niepodległościowego na Strzelnicy w Bielsku,
1946 (2.04) - partyzanci (NSZ) zastrzelili dwóch milicjantów z Białej, braci Alojzego i Józefa Latawców
1946 (18.05) - zamach na posterunek MO w Komorowiach
1946 (25.05) - UBP organizuje w Komorowicach Śląskich zasadzkę na oddział NSZ „Burza”, ginie w niej „Śmiały”
1946 (3.06) - oddział 40 żołnierzy NSZ wkroczył do Straconki, gdzie dokonano samosądu na sołtysie należącym do PPR Stanisławie Gąsiorze
1946 (19.06 i 30.08) - wielkie obławy UB i wojska na partyzantów w rejonie Straconki i masywie Magurki
1946 (6.09) - podpalenie parowego młyna zbożowego Neumanna w Białej
1946 (21.09) - otwarcie w Bielsku koszar ORMO (powstało w Bielsku w lutym 1946)
1946 (25.10) - na Strzelnicy w Bielsku odbył się proces pokazowy złapanych żołnierzy oddziału „Bartka”
1947 (2.01) - na Strzelnicy proces pokazowy 13 żołnierzy NSZ
1947 (22.02) - zdekonspirował się ostatni inspektor bielski AK kpt. Antoni Płanik, a wraz z nim 1076 żołnierzy, w tym 600 z obwodu bielskiego
1947 (11.03) - w Cieszynie ujawniła się część żołnierzy ze zgrupowania „Bartka”, przy czym sam dowódca ujawnił się w Bielsku. „Bartek” został zamordowany 1.12.1947 r. Przez komendanta MO w Zabrzegu
1947 (maj) - na cmentarzu ewangelickim w Starym Bielsku ekshumowano mogiłę więźniów pomordowanych przez wycofujące się oddziały niemieckie (18 stycznia 1944 r.) podczas ewakuacji bielskiego więzienia
1948 (2.10) - w bielsku odbywa się zlot ORMO z powiatu bielskiego, cieszyńskiego i pszczyńskiego
1948 - UB zlikwidował działający w Komorowicach Śląskim oddział Jana Jaromina „Sępa”

Adrian Orawski